Wat is erger dan de dood?

In de afgelopen periode heb ik verschillende workshops rond de dood begeleid, vanuit de wens om de dood meer bespreekbaar te maken, en meer onderdeel van ons leven.

In dat kader post ik nu ook al een week of twee quotes over de dood op facebook van bekende en minder bekende mensen.

Ik denk dat je de dood het dichtst nadert als je een levensbedreigende ziekte hebt, of als een dierbare dicht bij je sterft.

De dagen na een overlijden worden vaak als dagen buiten de tijd beleefd, en kunnen heel intiem en van een grote schoonheid zijn als je voorbij het verdriet en het gemis durft te gaan. Het kan heel goed naast elkaar bestaan: de schoonheid zien en het intense verdriet voelen.

Ik vraag me  wel eens af waar mijn drive vandaan komt. 

Om dit bespreekbaar te maken.

En als ik dan ga zoeken kom ik bij het gevoel van lichtheid dat de dood ook kan geven.

In mijn workshops ervaar ik tijdens de momenten in de meditatie dat deelnemers vlak bij de dood zijn, dat er een bijzondere sfeer is, niet te beschrijven, en als ik een poging waag kom ik bij woorden als: ijl, sereen, voorbij de woorden, een stilte die zeer intens aanvoelt, zindert van energie die bijna niet aards is.

Vergelijkbaar met het gevoel dat ik in het hospice kon hebben vlak na een overlijden maar toch nog anders omdat het aardse verdriet van de ‘achterblijvers’  er bij de workshops niet is.

En als we elkaar daarna weer in ogen kijken, hebben we een bijzondere reis gemaakt met elkaar.

Hoe dicht bij de dood kun je komen?

Kun je je eigenlijk wel voorbereiden?

En hoe?

Over dit laatste zijn mooie boeken geschreven, en er zijn mooie meditaties en oefeningen die deze voorbereiding kunnen verdiepen.

Laatst heb ik een ritueel ondergaan, begeleid door Liane Lankreijer waarin ik het donker inging, mijn eigen donkerte, mijn yoni aan het woord liet ipv mijn hoofd, en op een gegeven moment vroeg ik vanuit het niets: wat is erger dan de dood?

Verraad, antwoordde Liane

Die kwam binnen.

Ervaring mee gehad in de afgelopen jaren, geworsteld, was dat erger dan de dood?

Misschien. Het wierp een ander beeld op mijn donkere tijden.

Ik vroeg het een vriendin.

Onverschilligheid, antwoordde ze.

Een ander zei: machteloosheid.

Ik zelf denk ook aan depressie.

En nu vraag ik het ook aan jou: wat is erger dan de dood?

Om te onderzoeken met elkaar.

En nog meer inzicht te krijgen (en te voelen) in leven en dood.

Ik lees graag je antwoord.

De heiligheid van het sterven

Er is veel te doen geweest over de documentaire van en over de Levenseinde kliniek, waarin drie mensen zijn gevolgd bij wie euthanasie heeft plaatsgevonden.

Bij het zien van de documentaire, open en gedurfd gemaakt, bleef ik met een onbestemd gevoel achter, dat mij dagen bezighield.

Ik ben geen fel voor- of tegenstander maar wil op iets anders wijzen.

Drie zaken worden volgens mij niet belicht die voor mij het gesprek hierover en de hele discussie over euthanasie breder zouden maken.

Als eerste: ik bespeur bij de mensen die euthanasie verzoeken nogal eens een houding van ‘recht hebben op’, en verbaas me hier hogelijk over.

Dat gevoel kreeg ik ook bij de dame op hoge leeftijd.

Als je echt niet verder wilt, het leven voor jou ‘klaar’ is, waarom stop je niet zelf met eten en drinken? Waarom moet een ander dat voor jou regelen?

Je kunt je huisarts van je voornemen op de hoogte brengen en vragen om je met het langzame afbouwen te begeleiden. Dan neem je verantwoordelijkheid voor je eigen leven.

In een  gesprek naar aanleiding van de uitzending begreep ik pas echt wat mij zo raakte aan de openlijke film opname en uitzending van het overgaan van de vrouw met dementie.

Het feit dat heel Nederland mee kon kijken naar een uitgevoerde euthanasie totdat de vrouw dood was, was gewoon onethisch, een doorgeslagen reality tv waar de artsen beter over na hadden kunnen denken.

Wat ik me realiseerde is dat er een beeld geschapen is van overlijden dat geen recht doet aan de heiligheid van dat moment en daarmee aan de persoon. Ik schrijf bewust: heiligheid.

Als je ooit een geboorte hebt mogen meemaken heb je de sfeer kunnen ervaren die je ook ervaart bij het moment van overlijden. Tijdens de geboorte komt er een mens aarde, door de dood vertrekt er een mens van de aarde.  Als je je voor deze sfeer opent worden het gewijde gebeurtenissen, inwijdingen, en is het een eer hier bij te mogen zijn, dit te mogen dienen. Een arts weet dit heel goed, zou dat heel goed moeten weten. Het overgaan van deze vrouw is van alle heiligheid en schoonheid ontdaan en kwam op mij gewelddadig over.

We zouden families die dat niet kunnen inschatten, moeten beschermen tegen dit openbaar mee laten kijken naar het meest intieme moment in hun leven. De keus om bij deze momenten een camera te laten draaien ligt bij de arts. De keus om dit uit te zenden ligt bij de programmamakers. Beide keuzes vind ik zorgwekkend.

Dat brengt me op het derde punt: wat ik mis in het gesprek zijn de beelden, ideeën en gedachten die men heeft over wat er na het sterven is. Niet als een geloof, overtuiging of waarheid maar als mogelijkheden om met open blik te onderzoeken of en wat er na het overgaan gebeurt.

We hebben het nog altijd over het mysterie van leven en dood, zaken die groter zijn dan mensen kunnen bevatten.

Op de rand van droom en dag

Ik was op een ster
te midden van andere sterren.
Er was een ontmoeting
waar ik sprak.

Daar nog even blijven
de dag uitstellen,
de leegte,
de volheid van de leegte
verlengen
voor ik het leven instap.

Verwijlen
als de kabbelende golfslag op het strand,
het leven in,
terug de droomwereld in,
verwijlen op de rand
van nacht en dag
en langzaam ontwaken

welkom dag!

Deze tekst onderweg een lied te worden....

Filosofie van de vrijheid

Wat is dat toch, dat een boek me zo trekt terwijl ik er niet veel van begrijp en ik meteen ja zeg op een jaarcursus rond dat boek, het belangrijkste boek van Steiner, volgens diens eigen zeggen.

Toen ik na de middelbare school ging studeren in Leiden, voedde ik daarmee vooral mijn wetenschappelijk, intellectuele denken. Toen de kinderen kwamen ben ik in de tegenpool gedoken: aura healen, readen, emotioneel lichaamswerk, reiki, voelen, ervaren, beleven.

Een jaar geleden heeft zich een volgende stap aangediend: deze twee werelden integreren op een wijze die klopt, voelen en het hoofd erbij betrekken, het denken. Niet zozeer al die gedachten, maar het denken als autonoom orgaan, als spier zou je ook kunnen zeggen.

Steiner kwam vorige zomer wederom op mijn pad (niets gebeurt zomaar), en heeft me al veel gebracht. Ik sta versteld van de hoeveelheid boeken die ik inmiddels van hem heb gelezen. De verbinding met hem was zo sterk dat ik droomde dat hij een stukje met me opliep, me een paar adviezen gaf, en toen een huis inging terwijl ik verder liep.

Filosofie van de vrijheid dus, met als grondvraag: is de mens een vrij denkend wezen of is het denken bepaald door de natuur?

En hoe kunnen we dat onderzoeken?

Nieuwsgierig geworden door een gesprek met een vrouw, die me zonder na te hoeven denken zei dat filosofie van de vrijheid voor haar hèt boek was dat als leidraad in haar leven diende, gaf ik me op voor een jaarcursus die, hoe toevallig, in de maanden daarop via internet mij onder ogen kwam.

Jac Hielema, die van dit boek zijn werk heeft gemaakt vertelde mij dat het boek antwoord geeft op de vragen die ik heb, en ik blíjf vragen stellen.

Interessant weetje is ook dat volgens hem de theorie U is gebaseerd op dit werk van Steiner.

Afgelopen jaar zijn we 1 keer per maand bij elkaar gekomen, en het einde van deze jaarcyclus is in zicht. Maar je kunt makkelijk weer opnieuw instappen, want je neemt jezelf mee vanaf het punt waar je bent, en het boek is een hulp op een levensreis.

We onderzochten ons denken, niet zozeer onze gedachten maar meer ons zuivere denken, stapsgewijs, met behulp van oefeningen, door vragen en door delen.

We belandden bij ons vaste punt, ons eeuwige stuk in onszelf, van waaruit we schouwen en scheppen. En iedere deelnemer liep en loopt zijn/haar eigen weg.

Het is een mooie reis. Dankbaar ben ik dat dit op mijn pad is gekomen.